Η περιουσία των αγιορειτών μοναχών

Το νομικό καθεστώς της περιουσίας των αγιορειτών μοναχών διέπεται από το ά. 101 ΚΧΑΟ. Πλην όμως, οι νομοτεχνικές αδυναμίες αυτού, έχουν προκαλέσει μείζονα ερμηνευτικά προβλήματα, τα οποία σε ορισμένο βαθμό κλήθηκαν να επιλύσουν η θεωρία[1] και η νομολογία.[2]

Αρχικώς πρέπει να υπογραμμιστεί ότι διαφορετικής μεταχείρισης επιφυλάσσεται στους μοναχούς ανάλογα τον χαρακτηρισμό αυτών ως «κοινοβιατών» ή «ιδιορρυθμιτών». Οι μεν πρώτοι δεν δικαιούνται να έχουν ατομική ιδιοκτησία, σε αντιδιαστολή με τους δεύτερους, στους οποίους και αναγνωρίζεται το δικαίωμα κτήσης, κάρπωσης και εν γένει διαχείρισης ατομικών περιουσιακών στοιχείων τους.

Ειδικότερα, όσον αφορά την προϋπάρχουσα της κουράς περιουσία και δωρίσθηκε στη Ι. Μονή, το γράμμα του ά. 101 εδ. α΄ ΚΧΑΟ είναι σαφές. Η Ι. Μονή δεν δύναται να αποκτήσει περισσότερη από όσο της δώρισε ο μοναχός με τη σύνταξη συμβολαιογραφικής πράξης.[3]

Από την άλλη, ως προς τα περιουσιακά στοιχεία που ανήκαν στον αγιορείτη μοναχό προ της κουράς του (όσα δηλαδή απέκτησε ενόσω ήταν λαϊκός ή δόκιμος μοναχός), και δεν δωρίσθηκαν στην Ι. Μονή όπου αυτός εκάρη, θα πρέπει να γίνει διάκριση αναλόγως του αν αυτός είναι κοινοβιάτης ή ιδιορρυθμίτης.

Αναλυτικότερα, αν πρόκειται για μοναχό μίας εκ των οκτώ ιδιόρρυθμων σκητών του Αγίου Όρους (ιδιόρρυθμες Ι. Μονές δεν υφίστανται σήμερα στο Άγιο Όρος), τα μη δωρισθέντα περιουσιακά στοιχεία θα παραμείνουν στην κυριότητα και τη διαχείριση του ίδιου του ιδιορρυθμίτη μοναχού, αφού αυτός διατηρεί και μετά την κουρά το δικαίωμα να έχει δική του περιουσία.

Αντιθέτως, αν πρόκειται για κοινοβιάτη μοναχό τα προϋπάρχουσα της κουράς μη δωρισθέντα περιουσιακά στοιχεία του θα περιέλθουν στους εκ διαθήκης ή εξ αδιαθέτου κληρονόμους του κατ' εφαρμογή των σχετικών διατάξεων του ΑΚ. Και τούτο, όχι μόνο διότι οι κοινοβιάτες μοναχοί χάνουν από την κουρά τους και μετά το δικαίωμα να έχουν ατομική περιουσία, αλλά και γιατί από την ερμηνεία του ά. 101 εδ. α΄ ΚΧΑΟ δεν επιτρέπεται να περιέλθουν στην Ι. Μονή περισσότερα περιουσιακά στοιχεία από όσα ο μοναχός της δώρισε.

Περαιτέρω, ως προς τα αποκτηθέντα από κοινοβιάτη μοναχό μετά την κουρά περιουσιακά στοιχεία, αυτά ανήκουν στην Ι. Μονή και περιέρχονται σε αυτή.[4] Αντιθέτως, αν πρόκειται για μοναχό ιδιόρρυθμης σκήτης, τότε αυτός όχι μόνο διατηρεί την κυριότητα κάθε πράγματος που αποκτά- από οιαδήποτε επαχθή ή χαριστική αιτία- αλλά δύναται και να διαχειρίζεται ή να διαθέτει αυτή ελεύθερα (όχι όμως και με πράξη αιτία θανάτου).

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι κληρονόμος κάθε αγιορείτη μοναχού (είτε κοινοβιάτη είτε ιδιορρυθμίτη) είναι η οικεία Ι. Μονή,[5] εφόσον αυτός δεν έχει αποχωρήσει λαμβάνοντας το προβλεπόμενο απολυτήριο.[6] Έγκυρη είναι η διαθήκη αγιορείτη μοναχού, μόνο όταν αυτός αποχώρησε νόμιμα από τη μονή της μετανοίας του.[7]

Τέλος, σύμφωνα με το ά. 101 ΚΧΑΟ, αναγκαία προϋπόθεση της ευθύνης της Ι. Μονής για τα χρέη των μοναχών της, είναι η γραπτή άδεια της ιδίας, πριν από τη σύναψη του χρέους.

Αναφορές- Παραπομπές σε νομολογία και βιβλιογραφία:

[1] Κ. Παπαγεωργίου, «Το ειδικό περιουσιακό καθεστώς των μοναχών- Θεωρητικά και νομολογιακά ζητήματα», Αρμ. (2024), 798 επ.·Χρ. Αποστολίδης, «Το περιουσιακό καθεστώς των μοναχών του Αγίου όρους», Αρμ. (2015), 1432 επ.· Σπ. Τρωιάνος, «Παρατηρήσεις στο κληρονομικό δίκαιο του Αγίου Όρους», Αρμ. (1994), 646-649.

[2] ΑΠ 831/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ· ΑΠ 462/2008, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ· ΕφΑθ 1433/2010, ΕλλΔνη (2010), 1047 επ.· ΕφΑθ 4208/2009, ΕλλΔνη (2009), 1753 επ.· ΕφΑθ649/1998, ΝοΒ (2000), 1135-1137· ΕφΑθ 1101/1989, ΕλλΔνη (1990), 1610-1612· ΜΠρΧαλκ 27/1974, Αρμ. (1974), 562-566, με παρατ. Θεοφανούς Παπαζήση· ΝΣΚ 708/2002, όπου επισημαίνεται εύστοχα ότι ως προς το αγιορειτικό δίκαιο ισχύει η αρχή της επικουρικότητας για την ελληνική νομοθεσία, υπό την έννοια ότι αυτή εφαρμόζεται εφόσον το εκάστοτε υπό κρίση θέμα δεν καλύπτεται από την αγιορειτική νομοθεσία.

[3] ΝΣΚ 419/2010 · Κ. Παπαγεωργίου, ό.π., 2024, 799, και ειδικότερα την υποσημείωση υπ' αριθμ. 92, όπου σημειώνεται ότι η φράση «εξεχώρησεν εγγράφως» που χρησιμοποιείται στο ά. 101 ΚΧΑΟ, μόνο ως μεταγραπτέο συμβολαιογραφικό έγγραφο δωρεάς, υπό την έννοια των διατάξεων των ά. 498 και 1033 ΑΚ, μπορεί να νοηθεί. Η κατά τα ανωτέρω διατύπωσή της, ανήκει στις φραστικές ατέλειες του ΚΧΑΟ, δεδομένου ότι η σύνταξή του έγινε από του ίδιους του αγιορείτες μοναχούς.

[4] ΑΠ 831/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, κατά την οποία η ανωτέρω προβλεπόμενη εκ του ΚΧΑΟ ρύθμιση δεν αντιβαίνει α) στις διατάξεις του ά. 5 Σ., που προστατεύει την οικονομική ελευθερία του ατόμου, στην οποία εντάσσεται και η ελευθερία διαθέσεως της περιουσίας με διάταξη τελευταίας βουλήσεως, β) στο ά. 13 § 1 Σ., που προστατεύει την ελευθερία θρησκευτικής συνειδήσεως και γενικότερα τη θρησκευτική ελευθερία, και γ) στις διατάξεις του ά. 9 ΕΣΔΑ.

[5] Κ. Παπαγεωργίου, ό.π., 2024, 800, όπου ορθώς υποστηρίζεται ότι για λόγους ασφαλείας των συναλλαγών, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να συντάσσεται συμβολαιογραφικό (πράξη αποδοχής κληρονομίας) που θα μεταγράφεται στο οικείο υποθηκοφυλακείο ή θα καταχωρείται στο κτηματολογικό γραφείο, καθότι μόνο με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η απαιτούμενη δημοσιότητα ως προς το εμπράγματο δικαίωμα.· Προς την κατεύθυνση αυτή βλ. ΕφΑθ 4208/2009, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, όπου κρίθηκε αόριστη η αγωγή στην οποία δεν αναφερόταν το συμβολαιογραφικό έγγραφο κληρονομικής διαδοχής αγιορείτη μοναχού από την οικεία Ι. Μονή.

[6] Εξαίρεση αποτελούν οι αγιορείτες μοναχοί που εξήλθαν μεν χωρίς απολυτήριο, αλλά ακολούθως χειροτονήθηκαν επίσκοποι. Σε αυτούς, όπως και στους μοναχούς που εξήλθαν νόμιμα λαμβάνοντας το απολυτήριό τους από την Ι. Μονή, εφαρμόζονται οι διατάξεις περί κληρονομικού δικαίου του ΑΚ. Βλ. ΑΠ 170/1964, ΕΕΝ (1964), 521-522.

[7] ΑΠ 831/2013, Αρμ. (2015) 1874-1879, με σημείωμα Χρ. Αποστολίδη · ΝΣΚ 708/2002, σύμφωνα με την οποία η μετά την κουρά αγιορείτη μοναχού κτηθείσα περιουσία περιέχεται στην Μονή της μετανοίας του, σε περίπτωση μη νόμιμης αποχωρήσεως του μοναχού από αυτή. Η τυχόν διάθεσή της με διαθήκη, όπως και η ίδια η διαθήκη, τυγχάνει άκυρη υπέρ της Ι. Μονής. Η τελευταία δύναται να επικαλεσθεί την ακυρότητα κατ' ένσταση ή με αναγνωριστική αγωγή οποτεδήποτε.

*** Το γραφείο μας έχει μεγάλη εμπειρία με θέματα εκκλησιαστικού δικαίου και μπορεί να σας συνδράμει αποτελεσματικά σε οποιοδήποτε ζήτημα σας αφορά. Για περαιτέρω νομικές συμβουλές ή για την ανάθεση της υπόθεσής σας στο γραφείο μας μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας.